با علائم اوتیسم بیشتر آشنا شویم

اختلال اتيستيک رفتاری

در این اختلال ارتباط ، تعامل اجتماعي و بازي تخيلي بطور مشخص آسي ب ديده و علائق ، فعاليتها و رفتارهاي تکراري ديده مي شود . علائم اختلال درحدود سه سال اول زندگي آغاز مي شود. اوتیسم اولین بار توسط «دکتر لئوکانر» گزارش شد. میل زیاد به جمع کردن و رویهم ریختن و یا به خط کردن قوطی ها و سایر اشیا حتی در سنین پایین ممکن است علایم اولیه مشخص کننده اوتیسم باشد.

تئوریهای بسیاری درباره علت بوجود آمدن اوتیسم وجود دارد، فاکتورهای پیشنهاد شده: شامل عوامل ژنتیک – تغییرات آناتومیک یعنی عملکرد غیرعادی رگهای خونی می با شد كه باعث می شود تا جها ن را بصورت متفاوت با دیگران تجربه كند. براي فرد اوتیستيك مشكل است كه با دیگران بنشیند، صحبت کند و یا اظهار نظر کند. معمولا بسیاری از آنها نمی توانند بدون کمک های ویژه با دیگران ارتباط داشته باشند. همچنین ممکن است واکنشي نامعلوم به آنچه که در اطراف آنها رخ می دهد داشته باشند. اصوات عادی ممکن است براي برخي از آنها مخل آسایش گردد به نحوي كه حتی گوشهایشان را نیزميگیرند. لمس شدن حتی بصورت ملایم نیز ممکن است باعث احساسی ناخوشایند شود. کسی که اوتیسم دارد در اتصال کلمات یا معناي آنها هم ممكن است با مشکل روبه رو گردد. مشكل اساسي افراد اوتيستيك را در يك جمله مي توان خلاصه كرد: احساس کردن دنیا!

هر روز مغز شما با باز خورد عقاید – احساسات – اصوات و لبخندها که شما تجربه می کنید درگیراست. اگر مغز، شما را در فهم اين يافته ها کمک نکند، شما ممکن است مشکل عملکردی درصحبت کردن – رفتن به مدرسه و انجام سایر چیزها داشته باشید. طبق آخرین آمارگیری‌ها، اوتیسم اکنون از هر ۱۵۰ نفر در ایران تقریباً یک نفر را تحت تاثیر قرار داده است؛ اما متاسفانه تاكنون علت دقیق اين بيماري و علت افزايش آن مشخص نگرديده است.

علائم

بايد اعلام نمود که علائم در افراد مختلف داراي شدت و ضعف گوناگوني است. به اين معني که در برخي از بيماران برخي از علايم بيماري بارزتر از بقيه بيماران است؛ ولي به طور کلي علائم مربوط به اوتيسم را مي توان از جنبه هاي زير مو رد بر رسي قرار داد:

 مهارتهاي اجتماعي:  اين بيماران معمولا نسبت به ديگران، همانند افراد سالم واکنش نشان نمي دهند. اغلب آنها از تماس هاي چشمي(eye contact)  با ديگران پرهيز مي کنند و اغلب مايلند که تنها باشند. آنها در درک احساسات ديگران مشکل دارند و اغلب نمي توانند در باره احساسات خود صحبت کنند، یعنی زماني که ديگران با آنها صحبت مي کنند توجهي به آنها نشان نمي دهند. برخي از آنها علا قه اي به مردم نشان نمي دهند ولي برخي ديگر برعکس بسيار علا قه مند به مردم هستند اما نمي دانند چگونه با ديگران صحبت و حتی بازی کنند و قادر به برقراري ارتباط مؤثر با آنها نيستد.

اختلالات زبان ، تکلم و برقراری ارتباط:  حدود ۴۰ % از مبتلایان به اوتيسم اصلا حرف نمي زنند. برخي ديگر مبتلا به عارضه اکولاليا (echolalia) – تکرار کردن حرفهايي که ديگران به آنها مي زنند – مي باشند. به طور مثال اگر شما به او بگو ييد: ” چرا غذایت را نمي خوري ” او هم به جاي آنکه جوابت را بدهد، مي گويد: ” چرا غذایت را نمي خوري ” يا اينکه مکرراً تبليغات تلويزيون را بدون کم و کاست تکرار مي کنند. تن صداي ثابتي دارند و به نظر مي رسد که نمي توانند در مواقع شادي يا غمگيني تن صداي خود را بالا و پايين ببرند. اين افراد ممکن است از لحاظ فاصله مکاني به افرادي که با آنها صحبت مي کنند خيلي نزديک شوند و يا ممکن است به يکي از موضوعات صحبت خود بچسبند و رهايش نکنند. برخي از آنها مي توانند به خوبي صحبت نمايند و لغات بسيار زيادي را مي دانند ولي حوصله گوش دادن به حر فهاي ديگران را ندارند. همچنين ممکن است درباره افرادي که بسيار به آنها علا قه مند هستند خيلي زياد صحبت نمايند. انجام حرکا ت تکراري، مقاومت در برابر تغييرات محيطي ويا مقاومت در برابر تغييرات روزانه کار ها ي معمولي ، و عدم پاسخ دهي به صورت غير طبیعی نسبت به تجارب حسي از شاخصه‌های افراد مبتلا به اوتیسم است. آنها يک سري از کا رها را بارها و بارها تکرار ميکنند. اگر عادات روزانه ایشان تغيير نمايد به شدت نا راحت مي شوند. به عنوان مثال اگر کودک هر روز ابتدا دستش را مي شسته و سپس لباسش را مي پوشده، در صورتي که از او خواسته شود که عکس اعمال فوق را انجام دهد، به شدت ناراحت خواهد شد.

اوتيسم يک ناتواني رشدي در تمام عمر بوده و به طور تيپيک در اوايل دوران کو دکي ظاهر مي شود. افراد مبتلا به اوتيسم در اوايل دوران کودکي رفتاري را از خود نشان مي دهند که به طور مخربي با فرآيندهاي ياد گيري آنها در موارد زير تداخل دارد. روند رشد افراد مبتلا به اوتيسم ممکن است درزمينه هاي حرکتي و شناختي هم به تاخير بيافتد .از طرف ديگر برخي ازآنها ممکن است بتوانند به راحتي مسائل کامپيوتري و يا يک جدول را حل کنند؛ ولي در انجام کارهاي بسيار آسان مثل صحبت و برقراري دوستي با ديگران دچار مشکل شوند.

اختلال در روابط /مهارتها / و واکنش هاي اجتماعي: این اختلال شامل عدم درک احساسات و عواطف ديگران و قدرت بسيار ضعيف در درک و تعبیرحالات چهره (facial expression) و زبان بدن (body language) سایر افراد می‌باشد. فرد بيمار ممکن است به صورت بي ادب، پر خاشگر، رک گو (forthright)، خجالتي، بي فکر(thoughtless)  و نا بالغ نسبت به سن تقويمي خود (immature)  مشاهده شود. اين افراد قادر به عملکرد کافي ومناسب براي بر قراري ارتباط با اجتماع نبوده و نهايتاً قادر به ايجاد روابط دوستانه نمي باشند. شرکت در فعاليت‌ها و با زي‌هاي ساده و تمايل به دوري گزيني از جمع در این اشخاص قابل مشاهده است.

بر قراري ارتباط: فرد در برقراري ارتباط با جنبه هاي مختلف دچار مشکل ميشود . زبان وی داراي قدرت طبيعي براي برقراري ارتباط نيست و از محتوا و ساختار مناسبي بر خوردار نمي باشد. ضعف او هم در زمينه ابراز نظر و هم در زمينه درک نظرات ديگران از طريق کلامي مشهود است. فرد در برخورد با مردم ،اشياء و وقايع زندگي اش دچار مشکل مي شود. اغلب مبتلایان در برقراري يک ارتباط متناوب با ديگران دچار مشکل هستند. وی در هنگام مشاهده تغييرات ايجاد شده در اطراف خود ، به استرس شديدي دچار مي شود و اصولا مايل به سکون در محيط اطراف خويش است و از تغيير دادن شرايط و اشياء اطراف نا خرسند مي شود. تغييرات ايجاد شده در وقايع معمول زندگي سبب ايجاد وحشت در فرد مي شود. اين امر مي تواند بروز حرکات تکراري در فرد را توجيه نمايد.

شخص علايق بسيار محدودي را نسبت به اطرافيان يا اشياء اطراف ابراز مي کند و قادر به شرکت در فعاليت هاي ذهني نيست. اين افراد نمي توانند بپذيرند که حالات روحي – رواني ديگران با آنها متفاوت است و نمي توانند تصور کنند که افراد ديگر جامعه داراي عقايد، ديد گا ه ها و برنامه هاي خودشان در زندگي هستند. اگر به او بگوييد ” آن کار را نکن ” يک بيمار اوتيستيكي نمي تواند درک کند که معني “آن” چيست؟ عواطف اشخاص اوتيستيكي مشابه با ساير افراد جامعه است. ولي آنها نمي توانند عوالم و عواطف خود را به آساني و به صورت قابل فهم بازگو کنند. علت اين امر اين است که آنها نمي توانند از ابزار زبان به اندازه کافي استفاده نمايند. این افراد ممکن است بدون ايجاد آمادگي در ديگران با آنها شروع به صحبت کنند.

فرد نسبت به محر ک هاي شنيداري ، ديداري ، بويايي، و محرکهاي حسي (tactile)، چشايي (gustatory) و محركهاي حركتي(kinesthetic) ، پاسخ هاي غير طبيعي و تکراري و بي معني را از خود نشان مي دهد . و از لحاظ حس تعادل و تنظيم موقعيت بدن (proprioceptive) دچار مشکل مي شود. به عبارت ديگر، برخي از آنها در بعضی از حواس پنج گانه بسيار حساس تر از حالت طبيعي بوده ودر برخي ديگر از اين حس ها از حساسيت کمتري نسبت به ديگران بر خوردار مي باشند.

از اين رو عکس العمل آنها نسبت به بقيه افراد در يک جمع در قبال يک محرک بويا يي ، شنوايي، چشايي، و… با ديگران هماهنگ نبوده و واکنش آنها سبب ايجاد بي نظمي در جمع مي شود. به طور مثال سرو صداي ترافيک ممکن است براي آنها بسيار کر کننده باشد. از لحاظ شناختي فرد ممکن است ناهنجاري هاي مختلفي را در فرآيند تفکر(thinking)  از خود نشان بدهد و در تفکر انتزاعي (abstract thinking) ، هوشياري (awareness) و قضاوت (judgment) دچار مشکل مي باشند.

درتحقیقي انواع اوتیسم را یک بیماری مغزی دانسته و در نتیجه مصرف تراتوژن ها به خصوص ویتامین ها و آهن دوران بارداری و مسمومیت جنین با این مواد از نمونه های بسیار خفیف غیر قابل تشخیص تا نمونه های بسیار شدید که باعث مرگ جنین می شود را بیان نموده است. همچنین امروزه پژوهشگران دریافته اند ارتبـاطی بین اوتیـسم و واکسن) MMR  سرخک – سرخجه – اوریون ) وجود ندارد؛ ولی بسیاری معتقدند ارتباطی بین اوتیسم و Thimerosal که یک ماده محافظت کننده واکسن های حاوی جیوه است، وجود دارد. در یک بررسی تمام افرادی که واکسینه می شوند برای حفاظت واکسن ها از تیمروزال یا اتیل مرکوری استفاده می کنند، كه افراد تا سن ۱۰ ماهگی با ۲۵۰ میلی گرم تیمروزال و تا ۱۵ ماهگی ۴۵۰ میلی گرم تیمروزال تماس داشته اند که میزان شیوع اوتیسم در بالا ترین میزان خود را دارند و از سال ۱۹۹۳ تمام واکسن های مورد استفاده عاری از تیمروزال حاوی جیوه بوده است. امروزه بهتر است اوتیسم را سندرمی بدانیم که در اثر یکی از چندین نوع آسیب دیدگی دستگاه مرکزی اعصاب از ابتدای لقاح تا چند سال اول زندگی بدانيم.

محققان از بررسی های خود چنین نتیجه گرفته اند که اولاً نگرانیها و دغدغه های زود هنگام خانواده ها در مورد رشد و نمو کودکانشان بسیار مهم است و باید به آنها بها داد، خصوصاً پزشکان عمومی باید به این مسئله توجه کنند و خیلی زود این افراد را به متخصصان ارجاع دهند و از زدن بر چسب هایی مانند اوتیسم قبل از تشخیص قطعی، خودداری نمايند. جهت تشخیص اوتیسم وجود هر گونه اشکال یا عقب ماندگی تکلم زنگ خطر برای والدین می باشد چرا که اختلال تکامل زبان یکی از علایم مهم اولیه می باشد. تشخیص فرد مبتلا به اوتیسم (screening test checklist) در مطب پزشکان متخصص بسیار مفید خواهد بود. اوتیسم آسپرگر سندرم و PDD درحال افزایش است، سی سال پیش در ایران از هر ۲۵۰۰ نفر یک نفر مبتلا می گردید ولی اکنون از هر ۱۵۰ نفر یک نفرمبتلا می‌شوند، فرزندان ما هر روز در معرض عوامل شیمیایی و فلزات افزودنی، مواد تزریقی سمی و از این قبیل موارد مانئد آفت کش، حشره کش، سرب و… قرار می گیرند.

علایم افراد مبتلا به اوتیسم از نظر گفتاری و رفتاری:

عدم توانایی در صدا سازی تا سن ۶ ماهگی

عدم توانایی در صداسازی چند سیلابی تا سن ۱۲ ماهگی

عدم توانایی در گفتن کلمات تا سن ۱۸ ماهگی

عدم توانایی درعبارت سازی تا سن ۲۴ ماهگی

عدم توانایی در جمله سازی تا سن ۳۶ ماهگی

هرگونه از دست دادن مهارت صدا سازی و کلمه سازی عبارت سازی

هرگونه از دست دادن مها رت درکی مانند واکنش به اسم صدا کردن

ناتوانی برای انتخاب وضعیت قابل انتظار تکرار یکنواخت برخی اصوات و کلمات

محدودیت در برخی حرکات رفتارهای تکراری و قالبی میل وسواس گونه اضطراب آمیز برای حفظ یکنواختی

ترس از تغییر روابط غیر عادی با دیگران، ترجیح دادن تصاویر و اشیا بی جان، اصرار به يکساني داشته و در مقابل تغيير مقاوم هستند

در بیان نيازها مشکل دارند و بجاي استفاده از کلمات از اشارات و حرکات استفاده ميکنند

کلمات و جملات ديگران را تکرار مي کنند

خنده و گريه بي دليل داشته و بدون علت مشخص نگران و مضطرب مي شوند

سروصدا به پا مي کنند و براي دلائلي که براي ديگران آشکار نيست شديداً پريشان مي شوند

دوست ندارند در آغوش گرفته شوند و يا ديگران را در بغل بگيرند

تماس چشمي ندارند يا تماس آنها اندک است

به روش آموزش معمول پاسخ نمي دهند

با اسباب بازي درست بازي نمي کنند

چرخيدن و تاب خوردن را خيلي دوست دارند

احساس درد کمتر يا بيشتر از حد دارند

از خطرات نمي ترسند

پرتحرک يا کم تحرک هستند

نسبت به اطرافيان واکنش عاطفي نشان نمي دهند

به صحبتها و يا صداها پاسخ نمي دهند بطوريکه بنظر مي آيد ناشنوا هستند

اگر چه حس شنوايي سالم است در برخي از کودکان اتيستيک توانائيهاي خاص وجود دارد

ممکن است از صدای معمولی خوششان نیاید و دستشان را بر گوش خود بگذارند

اشیاء را لیس می زنند

به درد خیلی زیاد و یا خیلی کم واکنش نشان می دهند

یک سطح صاف را می خراشانند

ممکن است یک جمله را چندین بار تکرار کنند

منظور گوینده را حتی جملات خیلی ساده را به سختی می فهمند

نمی توانند درک کنند که گوینده حرف خنده دار کی زند یا سرزنش کننده، ممکن است حرف نزنند و یا خیلی کم حرف بزنند.

خطر را حس نمی کنند

بازی کردن به شیوه خودشان را دارند

یک تکه ای کوچک از اسباب بازی برای آنها جالب است. مثل چرخ های یک ماشین

ترجیح می دهند تنها بازی کنند

. بازی کسی را تقلید نمی کنند

در بازی تخیل ندارند

همیشه باید یک بازی انجام دهند

آنها رفتار مخصوص به خود دارند .

خود را تکان می دهند و دست می زنند

خشونت و لجبازی بسیاری دارند

بی دقت ، بی علاقه و بدون احساس بسیار پیش فعال و یا بسیار کم تحرک اند .

خود رای و ناپختگی در مهارت های ظریف دست

وابستگی بی مورد نسبت به اشیا به طور موقت فقدان رشد جسمی ، اجتماعی و یادگیری مهارت ها

پاسخ های غیر متعارف به درخواست های حسی، نگاه کردن به دست ها و خیره ماندن به آنها

حرکات تکراری که یا جنبه خود آزاری دارد، مانند فرو نمودن مداد در بینی و یا اینکه فقط تکراری است، مانند چرخیدن به دور خود

در برخی افراد نیز علاقه ی زیاد به اعداد و اتوبوس و آگهی بازرگانی، وسواس جابجایی و تنفر از هر گونه تغییر، فقدان لبخند اجتماعی، تنفر آشکار نسبت به تماس های فیزیکی، اختلال در گفتار و در انتهای دیگر این زنجیر، گفتارهمراه با اختلال در  تلفظ جزئی یا نقص در تن صدا مشهود است. در نقاط دیگر این زنجیر مشکلات دیگری را می توانیم ببینیم؛ مثلا اکثر این بچه ها طبیعتاً گفتارشان تکراری است .

اکولالیا خود بر دو نوع است :

• نوع کلاسیک: شامل تکرار عبارات بلافاصله بعد از شنیدن و یا مواجه شدن با آن
• نوع تاخیر یافته : تکرار عبارت در زمانی پس از شنیدن آن گفتار طولی وار خارج از محتوای اجتماعی رخ می دهد و به نظر می رسد که هیچگونه ارزش اعتباری ندارد و اگر چنین ارزشی داشته باشد فوق العاده ناچیز است، نمی توانند صحبت را شروع کنند و یا توانایی ادامه بحث را ندارند.۰

ارتباط ، با حرکات دست به جای استفاده از لغات، رشد زبان و تکلم به کندی و یا اصلا صورت نمی گیرد .

عدم دقت در دیدن اشیاء

عدم توجه به اشیاء

بدون احساس حرف می زنند

فاقد روابط دوستانه

بازی کلامی را دوست ندارند

بدون توجه به لبخند هستند

از صدای بلند وحشت زده نمی شوند

علامت های بارز اوتیسم:

مقاومت در برابر آموزش

لجبازی، گریه شدید و سرو صدا

حرکات کلیشه ای دست

پرخاشگری

خود آزاری کوبیدن سر به زمین

گاز گرفتن دست

عدم احساس خطر(فرار از مرکز و خانه)

عدم درک مفاهیم ساده(مانند بده و بگیر)

مشکل رفتاری(پرت کردن و بهم ریختن وسایل)

انزوا طلبی

عدم کنترل دفع

آشغال خوردن به دلیل چشایی کند

در پاسخ به صدا و دستورات مربی عکس العمل ندارد

عدم برقراری ارتباط: پشت این دست افراد دنیایی پر از احساس است اگر من توانایی برقراری ارتباط با شما را ندارم ، چرا شما تلاش نمی کنید ؟!

زینب جعفری

کارشناس ارشد روانشناسی بالینی

روانشناس مؤسسه خیریه توانبخشی معلولین ذهنی تهران